قنات های متروک تهران مستعد فرو ریزش هستند ، زنگ خطر فرونشست برای زیرساخت های اساسی شهر ، شن چاله ها مرکز را تهدید می کنند؟ - وبلاگ تپلینک

به گزارش وبلاگ تپلینک، براساس گفته مدیر سامانه موقعیت یابی آنی تهران ، زیرساخت های اساسی و شریان های حیاتی شهر مثل شبکه آب و فاضلاب، شبکه گاز، بزرگراه ها و پل ها، مترو و راه آهن از مواردی هستند که تحت تاثیرات خسارت بار فرونشست قرار دارند.

به گزارش وبلاگ تپلینک، زمین خود را می بلعد و رد زخم آن بر تن شهر باقی می ماند ، اتفاقی که در سال های گذشته شدت بیشتری گرفته است و موجب شد تا خبرهای بسیاری با نام فرونشست و فروچاله گره بخورند.

سال 98 بود که معاون فنی سازمان نقشه برداری در سال 98، بیشترین نرخ فرونشست در تهران را مربوط به جنوب و جنوب غرب، جنوب شرق به ویژه در منطقه ها ورامین و قرچک دانست و گفت که پدیده فرونشست از سوی بزرگراه آزادگان به داخل شهر تهران در حال نفوذ است.

• پاسخ به احتمال فرونشست در اطراف حرم مطهر رضوی | کدام منطقه ها در خطر هستند؟
• قنات های خشک، آتشفشان های خاموش شهر | نبود متولی واحد برای تمام قنات های تهران یک ابهام بزرگ است

از آن سال تا به امروز این هشدار بارها و بارها از زبان مدیران شهری بیان شده است و هر یک با توجه به تخصص خود نسبت به عواقب این پدیده در شهر تهران هشدار دادند. یکی از سازمان های درگیر با بحث فرونشست سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران و معاونت اطلاعات مکانی این سازمان است؛ در همین رابطه با علی چرخ زرین مدیر سامانه موقعیت یابی آنی تهران در سازمان فاوا گفتگو کردیم.

مهم ترین عوامل ایجاد فرونشست و فروچاله چه مواردی هستند؟

افت سریع یا ناگهانی زمین به ارتفاع پایین تر را فروریزش می گوییم. مساحت منطقه ای که دچار فروریزش می شود، گسترده نیست. ساخت و سازه های قدیمی، قنات های رها شده، معادن زیر زمینی، نشت لوله های آب و جذب رطوبت در سنگ های آهکی و نمکی از عوامل عمده ایجاد فروریزش هستند. فروریزش ها گاه موجب پیدایش فروچاله ها می شوند.

معمولاً فرو ریزشی که ابعاد وسیع تر و ارتفاع بیشتری دارد را فروچاله می گوییم. گاهی فروچاله ها ساختمانی را تخریب و یا اتومبیل ها را می بلعند، اما در فرونشست معمولاً کاهش ارتفاع زمین در محدوده ای بسیار وسیع و در زمان طولانی اتفاق می افتد، از عوامل موثر در پدیده فرونشست، برداشت بی رویه آب های زیرزمینی، استخراج نفت و گاز و دانه بندی زمین را می توان برشمرد.

لازم به توضیح است که وقتی مقدار برداشت آب از سفره های زیرزمینی از مقدار تزریق آب به آن ها کمتر شود می گوییم برداشت بی رویه آب از ذخایر زیر زمینی انجام شده است، در این صورت لایه های خاک رطوبت خود را از دست می دهند و در نتیجه جای خالی آب با مصالح فوقانی زمین پر می شود و فرو نشست اتفاق می افتد.

آخرین آمار و اطلاعات به دست آمده در مورد فرونشست و فروچاله تهران مربوط به چه زمانی است؟ بر این اساس میانگین فرونشست و فروچاله در منطقه ها مختلف استان و شهر تهران چقدر است؟

از سال1995، گروه های مختلف دانشگاهی و سازمانی در مقاطع مختلف زمانی به مقدار گیری فرونشست دشت تهران پرداخته و نتایج یافته های خود را منتشر کرده اند. این مقدار گیری ها همچنان ادامه دارد. از جمله ما در سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران از سال 2017 تا تابستان 2021 اقدام به مقدار گیری سرعت و همچنین مقدار تجمعی فرونشست تهران کرده و نتایج به دست آمده را در قالب نقشه ها و تحلیل های مکانی، در چهار گزارش جداگانه در اختیار مدیران ارشد شهرداری تهران قرار داده ایم. هم اکنون مشغول پردازش و محاسبات گزارش پنجم فرونشست تهران هستیم که با تکمیل نتایج آن را به آگاهی مدیران ارشد شهری می رسانیم.

در یک دوره 16 ساله، دشت جنوب غربی تهران 160 سانتی متر کاهش ارتفاع داشته و این یعنی در هر ماه کمی بیشتر از یک سانتی متر کاهش ارتفاع اتفاق افتاده است. محاسبات انجام شده از طریق تیم ما در بازه زمانی اسفند 95 تا مرداد 1400 نشان می دهد که فرونشست بخش مسکونی جنوب تهران شامل منطقه ها 10، 16، 17، 18، 19، 20 را درگیر کرده که بیشترین کاهش ارتفاع حدود 60 سانتیمتر، (سالیانه حدود 12 سانتی متر) در منطقه 18 ثبت شده است.

بارش اخیر در تهران چه تأثیری بر این موضوع داشت؟

در حال حاضر برای این سوال به صورت قطعی پاسخی ندارم، پس از خاتمه پردازش هایی که در حال اجرا هستند، می توان در مورد اثر بارش های اخیر بر فرو نشست اظهار نظر کرد.

فرونشست ها چه اثرات کوتاه مدت و بلند مدتی در بافت شهر و محیط زیست تهران دارند؟

اصولاً اثرات پدیده فرونشست در بلندمدت قابل شناسایی است و در حال حاضر که حدود سی سال از عمر فرو نشست در ایران و دشت تهران می گذرد اثرات مخرب این هیولای خاموش را مشاهده می کنیم. اکنون مدیران شهری می دانند که توسعه بافت مسکونی در جنوب شهر آن ها را با مسائل و معضلاتی در زمینه های حمل ونقل، شبکه های آب و فاضلاب و گاز روبرو خواهد کرد یا برای ساخت سازه های بزرگ و پرهزینه باید پارامتر فرونشست را نیز در نظر بگیرند.

اما سه موضوع صدمه به باغات و ایجاد آبگرفتگی و نیز فرسایش خاک را می توان در ردیف اثرات محیط زیستی فرونشست قرار داد که به آنها اشاره می کنم.

1- تخریب زمین باغات به خاطر ایجاد شکاف های طولی و صدمه زدن به ریشه درختان و نحوه آبیاری آنها که در منطقه ها جنوبی کشور ایران اتفاق افتاده است.

2- ارتفاع منطقه های که فرونشست در آن ها اتفاق افتاده است نسبت به زمین های اطراف کمتر شده، در نتیجه با ریزش باران های شدید، آبگرفتگی های بزرگ ایجاد می شود.

3- متخصصین معتقد هستند در صورتی که فرونشست باعث تخریب لایه های خاک شود، فضای منابع آب زیرزمینی با خاک لایه های بالایی پر می شود، در نتیجه این منابع تجدیدپذیری خود را از دست می دهند و فرسایش اساسی خاک آغاز می شود، در این صورت مستقیماً تخریب محیط زیست نشانه رفته است.

آیا اطلاعاتی که در رابطه با فرونشست ها وجود دارد، بر ساخت و ساز منطقه ها مختلف تهران اثر می گذارد؟

به نظر نمی رسد تا به حال موضوع فرونشست بر ساخت و سازهای شهری تاثیر خاصی گذاشته باشد، ولی با توسعه آگاهی های عمومی در آینده اثر آن را مشاهده خواهیم کرد.

کدام منطقه ها تهران در شرایط خطرناک قرار دارند؟

چنان چه از خساراتی چون ایجاد ترک در ساختمان ها و دیوارها، کج شدن تیرهای توزیع برق و لوله زایی لوله های مدفون ابنیه آبرسانی و تخریب برخی فونداسیون های سازه ها بگذریم، در تهران هیچ منطقه ای در شرایط خطرناک قرار ندارد.

طی 30 سال گذشته دشت جنوب تهران در معرض فرونشست بوده و طی همین مدت به آرامی گستره این پدیده به طرف شمال توسعه پیدا کرده است و مردم به زندگی عادی خود ادامه داده و حتی بسیاری متوجه وجود فرونشست در محیط زندگی خود نیز نشده اند. اما اگر شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند در آینده نه چندان دور کلمه پر خطر را می توان به برخی منطقه ها اطلاق کرد. آن چیزی که ما نگران آن هستیم و کلمات پرخطر یا خطرناک را در مورد آن به کار می بریم هزینه هایی است که فرو نشست بر ثروت عمومی شهر تحمیل می کند. زیرساخت های اساسی و شریان های حیاتی شهر مثل شبکه آب و فاضلاب، شبکه گاز، بزرگراه ها و پل ها، مترو و راه آهن از مواردی هستند که تحت تاثیرات خسارت بار فرونشست قرار دارند و هرساله با تداوم این پدیده هزینه های بازسازی آن ها افزایش پیدا می کند.

برخی از کارشناسان خشکاندن قنات ها در تهران و ساخت مترو را دلیل فرونشست در برخی منطقه ها می دانند، این تحلیل چقدر درست است؟

من در مجامع فنی و علمی چنین تحلیلی را از زبان متخصصین و محققان نشنیده ام.

تصویری از حادثه سه راه افسریه

پس از حادثه سه راه افسریه و ایجاد چاله همجوار با قنات که منجر به فوت یک کودک شد، بحث قنات های متروکه تهران بسیار مورد توجه قرار گرفت، اطلاعاتی در رابطه با قنات های متروکه در دست است؟ این قنات ها چه اثری بر فرونشست تهران دارند؟ کدام منطقه ها به دلیل قنات ها بیشتر با فرونشست درگیر هستند؟

قنات ها هرچند متعدد، به تنهایی باعث فرونشست نمی شوند اما قنات های متروکه در صورت وجود پارامترهای جانبی مستعد فرو ریزش هستند.

اطلاعاتی از شن چاله های تهران در دست دارید؟ این پدیده تا چه حد تهدید برای تهران است؟

شن چاله ها که به عنوان معدن برداشت شن و ماسه برای مصارف ساختمانی و آسفالت معابر از آنها استفاده می شده (مثل شن چاله فربت در منطقه 18)، گودهای بزرگ و عمیقی هستند که قبلاً در خارج از محدوده شهری قرار داشته اند، اما حالا با توسعه شهر همجوار منطقه ها مسکونی شده اند. اگر کل یک شن چاله به صورت یک نواخت در معرض فرونشست قرار گیرد اتفاق خاصی نمی افتد اما اگر تحت تاثیر ناهمگون فرونشست قرار بگیرد یعنی بخشی از شن چاله بیشتر از بخش های دیگر آن فرو برود، آن گاه دیواره های آن فرو خواهند ریخت که تبعات آن غیر قابل پیش بینی است. به هر حال شن چاله ها همراه با همه چاله های رها شده در تهران بایستی تحت یک برنامه منظم پایشی قرار داشته باشند و به تدریج دیواره های آنها با عملیات مناسب عمرانی مستحکم شوند.