در تهران، پرندگانی هستند که کمتر کسی از آنها باخبر است - وبلاگ تپلینک

به گزارش وبلاگ تپلینک، باورش سخت است که در این آسمان دودگرفته تهران، غیر از کلاغ و یاکریم پرندۀ دیگری وجود داشته باشد؛ این دوتا هم که یکی شان به نام بدشگونی رانده شده و آن دیگری از فرط دیده شدن از چشم ها افتاده است. این گزارش سال 1388 در نشریه سرزمین من چاپ شده است.

به برای آنکه باور کنیم در این شهر، پرندگان دیگری هم وجود دارند، بهتر است از یک پارک کوچکِ وسط شهر شروع کنیم؛ نشسته ایم روی نیمکت پارک که یک باره دسته ای گنجشک هجوم می آورند به سمت زمین و هنوز قرار و آرام نگرفته، پرمی کشند. اگر نگاهتان را همراهشان بفرستید تا برود لای شاخ و برگ درخت های پارک، با دنیای تازه ای روبرو خواهید شد. گوش هایتان هم باید تیز باشد تا صدا ها را دنبال کنید. اگر چیزی دستگیرتان نمی شود به خاطر بی دقتی و حواس پرتی است وگرنه تا حالا حضور 140 گونه پرنده در تهران و حومه اش ثبت شده است. مدت هاست که حونامان جمع زمین است و به آن خیره مانده ایم. شاید وقتش رسیده باشد تا برای تماشا پرندگان هم که شده کمی سربه هوا باشیم.

حشره کش بالدار

تابستان و بهارفصل مناسبی برای تماشا مگس گیر راه راه(Spotted Flycatcher) است؛ از گنجشک کوچک تر است و پشت قهوه ای رنگ و سینه ای نخودی دارد که پر است از خال های قهوه ای. این یکی، دور و بر ولنجک اقامت نموده؛ معمولا بر شاخه ای به انتظار رد شدن حشره ای در حال پرواز می نشیند؛ با تماشا حشره به سرعت می پرد و شکار را در هوا غافلگیر می نماید، بعد برمی شود و روی شاخه ای که قبل از شکار آنجا نشسته بود می نشیند.

قلمرو فعالیت او محدود و تعیین است و شما می توانید در یک روز بارها در محدوده ای تعیین او را ببینید و لذت ببرید. مگس گیرها جمعیت حشرات را کنترل می نمایند. به هوش باشید که در بیشتر پارک های تهران می توانید مگس گیرها را ببینید. میانگین طول بدن مگس گیر راه راه 14 سانتی متر است.

باشکوه، اما نه عقاب

به حومه شرقی تهران رفته بودیم که به این پرنده شکاری برخوردیم. اشتباه نکنید؛ عقاب نیست. اگر عقاب است پس چرا رنگ زیر بالش تیره نیست؟ همین نشانه و قد و قواره 50 سانتی متری اش به ما می گوید که این یک سارگپه (Buzzard) است؛ تازه، نوکش هم از عقاب ظریف تر است. سارگپه ها مثل دیگر پرندگان شکاری نقش مهمی در کنترل جمعیت جوندگان دارند. راستی که پرنده باشکوهی است.

دوک نخ ریسی بر فراز درختان

نام این پرندۀ پفک به دهان که در پارک قیطریه پرواز می کرد، چرخ ریسک بزرگ (Great Tit) است. شاید پفک خوردنش در نظر اول جالب باشد اما شاهدی بر تخریب محیط زیست طبیعی پرندگان در فضای شهری است؛ شرایط زندگی این پرنده ها چنان سخت شده که به خوردن چیزهایی مثل پفک رو آورده اند. اول صبح وقت مناسبی برای تماشای آنهاست؛ نوار تیره زیر شکم چرخ ریسک در زمینه زرد-خاکستری یاریتان می نماید تا شناسایی اش کنید. این چرخ ریسک جوان هم در دارآباد گرم بازی و بازیگوشی است؛ انگار نه انگار که 7-8 متر آن طرف تر کلی آدم در رفت و آمدند.

از سبا تا تهران

شکوه و وقاری دارد که نگو. قد و قواره ای هم ندارد؛ فقط 28 سانتی متر. اما مرغ سلیمان است دیگر و با آن تاج روی سرش حسابی بین پرندگان مشهور است. تا حالا در بعضی از پارک های شهر و حتی خرابه ها او را دیده اند؛ در اطراف شهرهم زیاد دیده می شود. هدهد(Hoopoe)، پرنده ای که بین ما ایرانی ها خیلی محبوب است. پر سر و صدا نیست و آرامش را ترجیح می دهد. در بدنش غده ای دارد که مخصوصا در زمان لانه سازی، ماده ای بدبو ترشح می نماید تا وجود هدهد و جوجه هایش از گزند مزاحمان حفظ شود. نقوش سیاه و سفید پر و بال هدهد وقتی که پرواز می نماید چنان زیباست که جای هیچ سخنی باقی نمی گذارد. به هدهد شانه به سر و پوپک هم می گویند.

گفت دل بلبل است در کف گل مبتلا

یک صبح بهاری است و ما داریم در پارک جمشیدیه قدم می زنیم. اینجاست که می شود بلبل(Nightingale) را دید. ظاهرش در نگاه اول شاید آنقدرها مجذوب کننده نباشد اما آواز خوشش منحصر به فرد است. در بهار و اوایل تابستان شاید اگر دقت کنید، جوجه بلبل را هم بتوانید ببینید؛ ظاهر جوجه آنقدر با پدر و مادرش فرق دارد که آدم را به اشتباه می اندازد. این پرنده که طول بدنش بین 16 تا 18 سانتی متر است، در ادبیات فارسی همراه همیشگی گل است. به بلبل هزاردستان و عندلیب هم می گویند.

سرد و گرم چشیدۀ روزگار

پاییز است و در پارک قیطریه می شود پرندگان زیادی را دید. یکی از این پرنده ها که بدنش اندکی از گنجشک کشیده تر است، گونه هایی سفید دارد و زیر دمش را زرد خوشرنگی پوشانده است. داریم از بلبل خرما (White- cheeked Bulbul) حرف می زنیم؛ پرنده ای که به منطقه ها جنوبی کشور تعلق داشته و در جاهایی مثل تهران، پس از رها شدن از قفس توانسته به خوبی با محیط کنار بیاید و زاد و ولد کند.

قدرت سازش این پرنده با محیط، او را به رقیبی جدی برای دیگر پرندگان شهری تبدیل نموده است. گزارش هایی در خصوص لانه سازی و جوجه آوری این پرنده در بالکن خانه ها و روی درختچه های زینتی وجود دارد. بلبل خرما در بیشتر منطقه ها تهران، پارک ها و حتی روی درختان حاشیه خیابان، زادآوری می نماید. این جوجه بلبل خرما چند دقیقه قبل برای اولین بار لانه را ترک نموده است.

شکارچی موش ها

همه پرندگان برای شمال شهر تهران نیستند. در آسمان جاده های جنوب شهر و زمین های کشاورزی اطرافشان می شود کورکورها را دید که گروهی پرواز می نمایند. کورکور سیاه (Black Kite) که یک پرنده شکاری با طول بدن 56 سانتی متر است با تغذیه از لاشه ها و غذای دیگر پرندگان یا شکار حشرات، پرندگان، خزندگان و پستانداران کوچک، علاوه بر پاکسازی طبیعت در کنترل جمعیت این جانوران نیز نقش دارد و حضورش در طبیعت بسیار مفید است. سر کورکور به دلیل رنگ سفید و قهوه ای پرهایش، خاکستری به نظر می رسد اما بدنش قهوه ای رنگ است

گام های معلق در آسمان

در بهار و تابستان، در آسمان تهران پرنده ای دیده می شود که می تواند معلق درهوا بایستد و در جا بال بزند؛ در این حالت او مشغول آنالیز زمین است تا مگر شکاری پیدا کند. نام این پرنده دلیجه(Kestrel) است. دلیجۀ نر و ماده ظاهری متفاوت دارند. پشت پرنده نر قهوه ای- قرمز است و سر و دمش خاکستری رنگ. اما پرنده ماده پشت، سر و دم قهوه ای دارد.

اگر خوش شانس باشید ممکن است یک دلیجه بر بام خانه تان بنشیند؛ مثل این دلیجه ای که بر بام خانه عکاس نشسته. سر خاکستری اش را نگاه کنید؛ درست حدس زدید؛ یک دلیجۀ نر است و طول بدنش هم بیشتر از 35 سانتی متر نیست.

خاطرۀ یک روز برفی

یک صبح زمستان در حال آنالیز پرندگان پارک قیطریه هستید که ناگهان جنبش پرنده ای در میان شاخ و برگ درختان توجه تان را جلب می نماید؛ ترکیبی زیبا از رنگ ها در سفیدی برف آنچنان درحال خودنمایی است که تحسین مردمِ آن حوالی را برانگیخته؛ پرنده که طول بدنش حدود 25 سانتی متر است حواسش به مردم نیست، دارد از میوه های درخت می خورد و خیلی خسته و گرسنه به نظر می رسد. این، توکای پشت بلوطی(Fieldfare) است.

از سرزمین شمالی

در پارک جمشیدیه هستیم؛ زمستان است و برف می بارد. پارک میهمانی زمستانی دارد؛ سهره جنگلی(Chaffinch). به نظر می رسد بعضی از این پرندگان خودشان را از کشورهای شمالی به اینجا رسانده اند. زمستان ها در بیشتر پارک های شمال تهران می شود این پرنده را دید. پرنده نر سینه و زیرتنه ای نارنجی- قرمز دارد و سرش تقریبا خاکستری-آبی به نظر می رسد؛ پرنده ماده بیشتر به رنگ سبز- قهوه ای است. سهره جنگلی پرنده ای اجتماعی است که طول بدنش 15 سانتی متر است.

فغان ز درد دل سار و ناله سحرش

زمستان سرد پارسال نتوانسته بود از پارک قیطریه یک فضای مرده و بی روح بسازد؛ سارها لباس تازه در بر داشتند و نسبت به تابستان خیلی قشنگ تر شده بودند. بااینکه در این سال ها از تعداد این پرندگان کاسته شده اما هنوز هم در بسیاری از پارک ها حضورشان محسوس است. این سار(Starling) را ببینید؛ لباس زمستانه اش متفاوت از لباس تابستانه او است.

در زمستان رنگ سیاه پرهای این پرنده با خال های ریز سفید روی آن، شب برفی را تداعی می نماید؛ پوشش تابستانه او این لکه های سفید را ندارد. سارها اغلب دسته جمعی و در حالی که با سر و صدایشان شهر را به نشاط آورده اند در پارک ها و حتی چمن میدان های شهر دیده می شوند. سارنگ و سیاسر از نام های دیگر این پرنده 21 سانتی متری است.

معصوم اما قدرت طلب

در زمستان پارک جمشیدیه آنچنان معصومانه نشسته است که دل آدم برایش می سوزد اما لازم نیست دلتان برای این سینه سرخ(Robin) کباب شود؛ بر خلاف ظاهرش موجود قلمرو طلبی است و اگر نر باشد تاب حضور هیچ نر دیگری را در قلمرو خود نخواهد داشت. این موجود 14 سانتی متری پرنده ای بسیار زیباست و آوازی دلنشین دارد. سینۀ سرخ رنگ این پرنده امکان شناسایی او را برای پرنده دوستان آسان نموده است. پارک های منطقه ها شمالی تهران در فصل زمستان جای مناسبی برای تماشا سینه سرخ است؛ مخصوصا جاهایی که به آب نزدیک است

کوچولوی بازیگوش

عکس انداختن از سِسْکِ چیف چاف(Chiffchaff) خیلی سخت است؛ بس که ورجه ورجه می نماید و می رود پشت شاخه ها و پنهان می شود. باید حسابی خوش شانس باشید که در یک نقطه مناسب بایستد و به شما اجازه بدهد عکسش را بردارید. نام عجیب و غریبش به خاطر صدای اوست که انگار دائما می گوید: چیف چاف. چیف چاف از پرندگان کوچک تهران است؛ طول بدنش از 11 سانتی متر بیشتر نیست.

برای پیدا کردن غذا مدام بین شاخه ها جست وخیز می نماید و نمی گذارد آدم یک دل سیر تماشایش کند؛ اگر به این عکسی که انداختنش نیم ساعت طول کشیده خوب نگاه کنید، می فهمید که چیف چاف شاهکار ظرافت و زیبایی است.

حق گوی شب

در اطراف باغ ها و ساختمان های متروک و حتی روی درختان پارک های شهر، گاهی صدای مرغ حق (Scops Owl) شنیده می شود. یک تصور عامیانه قدیمی می گوید که مرغ حق در تمام طول شب از دو پا آویزان می شود و به آواز بلند حق ... حق می گوید؛ حقیقت این است که پرنده نر با درآوردن این صدا دارد قلمرو خود را معلوم می نماید و به نرهای دیگر هشدار می دهد. پرنده ماده نیز به این ترتیب از حضور او مطلع می شود.

مرغ حق، نوعی جغد کوچک 19 سانتی متری است که حشره می خورد اما بد نیست بدانید نقش جغدها در کنترل جوندگان آنچنان اهمیت دارد که در بسیاری از نقاط دنیا، کنار مزارع کشاورزی امکاناتی برای جلب این پرندگان در نظر می گیرند؛ جغدها از جوندگانی مثل موش که شب ها فعال هستند، تغذیه می نمایند و حضورشان سبب کاهش تعداد جوندگان آسیب رسان به مزارع می شود. کشاورزانِ مطلع، جغدها را همکار و یاور خود می دانند و شومی جغدها برایشان یک افسانه قدیمی است. شباویز از نام های دیگر مرغ حق است.

شکار پرنده با چشم

امروزه تماشای پرندگان به عنوان یکی از شاخه های پررونق اکوتوریسم دنیای مطرح است. توسعه و دامنه این فعالیت به حدی است که گاهی از آن با عنوان صنعت پرنده نگری یاد می نمایند. هر چند پرنده نگری (watching Bird) به شکل امروزی، در دنیا قدمتی 200 ساله دارد اما در کشور ما فعالیتی نوپاست که خوشبختانه هر روز به تعداد علاقه مندان آن اضافه می شود. در ایران، بیش از 517 گونه پرنده شناخته شده است؛ این تعداد، نه تنها در میان کشورهای منطقه کاملا چشمگیر است که بسیاری از کشورهای اروپایی هم در آرزوی داشتن چنین تنوع بالایی از پرندگان هستند. اگر می خواهید از تماشای این پرندگان لذت ببرید، در شروع به کمی کنجکاوی و علاقه احتیاج دارید.

در تهران، پرندگانی هستند که کمتر کسی از آنها باخبر است | این پرنده شکارچی موش هاست | از مرغ سلیمان تا عقاب ؛ در پارک های این پرنده ها را ببینید!

می توانید از پرندگان اطراف محل سکونت یا محل کارتان شروع کنید. حتی لحظات توقف ماشین پشت چراغ قرمز هم می تواند فرصت مناسبی برای یک پرنده نگری کوتاه باشد. اگر از این کار خوشتان آمد و خواستید یک پرنده نگر حرفه ای باشید، می توانید از گروه های تخصصی پرنده نگری یاری بگیرید.

پرنده نگری می تواند ساعت ها سرگرمتان کند. کافی است یک کتاب راهنمای پرندگان و یک دوربین 2 چشمی کنار دست تان باشد تا لذتی که از تماشا پرندگان می برید، دوچندان شود. از همه اینها گذشته، گوش هایتان را تیز کنید تا صدای پرندگان بتواند به یک راهنمای خوب تبدیل شود. با شناختن صدای یک پرنده است که می شود از حضورش مطلع شد چون پرنده ها گاهی اوقات، میان شاخ و برگ درختان گم می شوند.