نتایج آنالیز اولیه دستخط منسوب به امام رضا (ع) اعلام شد - وبلاگ تپلینک

به گزارش وبلاگ تپلینک، چندی پیش خبری از کشف یک دست نوشته منسوب به امام رضا (ع) منتشر شد که واکنش های زیادی در پی داشت. ماجرا از این قرار بود که یک کتیبه شناس، خط شناس و نسخه شناس به طور اتفاقی هنگامی که از مسجد جامع ساوه تماشا می کرد با یادگارنوشته ای روبرو شد که پس از تحقیقات علمی روی آن مدعی شد که این یادگارنوشته دستخط علی ابن موسی الرضا (ع) است و گفته شد که این خط روی یک آجر خشت 31 در 31 نوشته شده است. بعلاوه مطرح شد که در این تنها دستخط منسوب به امام رضا (ع)، عبارتی نوشته شده که ظاهرا گویای حضور ایشان در این مسجد بوده و در این دستکند، با ذکر نام پنج تن برای همه طلب مغفرت شده است.

با اعلام این کشف، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از ضرورت انتقال این کتیبه به موزه ملی برای مطالعات دقیق تر به وسیله پژوهشگاه میراث فرهنگی اطلاع داد.

هرچند هنوز گزارش رسمی مبنی بر تأیید شدن یا نشدن این دست نوشته منسوب به اما رضا (ع) از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مننتشر نشده است، اما زهیر طیب ـ رئیس انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه های خطی ایران ـ نسبت این دست نوشته به امام رضا (ع) را رد کرد و درباره آن به ایسنا گفت: بر اساس بازخوردهایی که این خبر داشت، آستان قدس رضوی به عنوان بخش متولی آثار و ابنیه مربوط به حضرت ثامن الحجج واکنشی نسبت به این خبر نداشتند و یا محافل اسلامی که در جهان در این حوزه کار می نمایند، از کنار این خبر عبور کردند. کارشناس هایی هم مانند من که در داخل کشور بودند، باید به ناگزیر آن را آنالیز می کردند. به هر حال چه با دلایل درون متنی و چه دلایل برون متنی انتساب این متن به حضرت ثامن الحجج مردود است.

این پژوهشگر نسخه های خطی با انتقاد از این که این خبر نباید به این سرعت رسانه ای می شد، درباره دلایل رد انتساب این دستکند به امام رضا (ع) اظهار کرد: این فرض را که یک شخصیت دینی با ساختمان یک مسجد قدیمی بدعتی نموده باشد و کتیبه ای منقش کند، مردود می دانم؛ چراکه در آن موقع ایشان ولیعهد بودند و از مزایای حکومتی بهره مند بودند، از این رو به هنرمندان و حکاکان به راحتی دسترسی داشتند و اگر قرار بود کتیبه ای با نام خود در جایی درج نمایند مانند کتیبه های سلطانی دیگر، شکل و شمایلی متفاوت داشت و فرض این که امام رضا (ع) نیم تا یک روز را صرف کندن نوشته ای روی دیوار مسجد جامع ساوه نمایند، منطقی نیست.

طیب افزود: از هیچ کدام از شخصیت های درجه یک دینی و معصومین نه سفارشی درباره حک کتیبه داریم و نه خبری در این باره. بعلاوه در احکام فقهی آسیب رساندن به بنای مساجد و یا اموال دیگران به هر نحوی از جمله کنده کاری حرام است. بنابراین خیلی عجیب است که با این فرضیه ها این دست نوشته را به امام رضا (ع) نسبت دهیم. علاوه بر این مفروضات، کتیبه های کوفی هم عصر زمانی که ادعا شده این کتیبه نوشته شده است، هم در ایران و هم در جهان وجود دارد و خطوط منسوب به خط امام رضا (ع) به وضوح از آن کیفیت هنری این کتیبه ها عاری است.

او اضافه نمود: با توجه به دوره زندگی امام رضا (ع) این دیوارنوشته به سده دوم یا شروع سده سوم هجری مربوط نیست، چون در آن سده ها، نقطه گذاری به شیوه امروزی نبوده است. نمونه های متعدد آن در مساجد عتیق نایین، اردستان، خراسان و مساجد بسیار کهن دیگر ایران و نسخه های خطی مصاحف کهن، قابل مشاهده است. علاوه بر این، بر خلاف رسم الخط کلاسیک عربی که واو عطف را به معطوف به می چسباند، واوهای عطف در این کتیبه غالبا به شیوه نگارش فارسی و جدا از معطوف به نوشته شده است. بنابراین در کهن ترین فرض ممکن، این نگارش را می توان به نویسنده ای ایرانی در سده چهارم هجری قمری یا حتی سده پس از آن، قابل انتساب است و به نظر من این یادداشت از یک فردی عادی بوده و اصلا به معصومین مربوط نیست؛ چرا که حتی یک نمونه مشابه درباره هیچ امام یا امامزاده ای در ایران یا جهان نداریم.

رئیس انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه های خطی ایران بعلاوه گفت: امام رضا (ع) از محل ورودشان به شهر نیشابور بدون این که قلم و چکش و دیوار مسجدی باشد، حدیث سلسلة الذهب را فرمودند و هزار و سیصد و اندی سال است که این حدیث مشهور است، چطور ممکن است چنین شخصیت معصومی بخواهد حضور خودش را به این نحو با کندن چنین کتیبه ای ثبت کند؟

او ادامه داد: یکی دیگر از دلایلی که برای رد این دست نوشته وجود دارد این است که هر دست نوشته و اثری منسوب به امام رضا (ع) است، با عنوان الرضا موجود است و در این کتیبه مشاهده می گردد که نام ایشان علی بن موسی نوشته شده است.

طیب بعلاوه در پاسخ به این پرسش که جدا کردن یک کتیبه تاریخی برای پژوهش و آنالیز از محل اصلی خود، مرسوم است، اعلام کرد: کتیبه ها بر حسب اندازه اهمیتی که دارند، مورد آنالیز و ارزیابی های مختلف قرار می گیرند. برخی از این ارزیابی ها باید زیر دستگاه های خاص و در محیط های آزمایشی مخصوص انجام گردد، بنابراین نمونه برداری در مقیاس کوچک از کتیبه ها در جهان مرسوم است و انجام می گردد. مثلاً در موزه آستان قدس رضوی محراب برخی از مساجد نگهداری می گردد یا در موزه ارمیتاژ محراب مسجد ورامین و یا در موزه های ترکیه بخش هایی از محراب های مساجد این کشور نگهداری می گردد. درباره این کتیبه هم شاید این مورد صدق می نموده و یا می خواستند از آن حفاظت نمایند و قطعا تمام نکاتی را که باید برای حفظ و مراقبت از این کتیبه انجام بدهند، لحاظ می نمایند.